O εμβολιασμός των δέντρων, γνωστό και μπόλιασμα δέντρων, είναι η τέχνη της ένωσης δύο τμημάτων καρποφόρων δέντρων, με τέτοιο τρόπο ώστε να γίνεται συγκόλληση και να μεγαλώνουν ως ένα καινούργιο, που συνδυάζει χαρακτηριστικά από τα δύο αρχικά δέντρα.
Το εμβόλιο, που θα το ακούσουμε και ως μπόλι, είναι ένα μικρό κομμάτι φλοιού που περιέχει μάτι (οφθαλμό) ή βλαστό ενός δέντρου και που όταν ενωθεί μέσω εμβολιασμού με το καρποφόρο δέντρο που επιλέγουμε, θα αναπτυχθεί και θα δώσει ένα νέο δέντρο. Το καρποφόρο δέντρο που εμβολιάζεται, δηλαδή πάνω στο οποίο συγκολλείται το εμβόλιο, ονομάζεται υποκείμενο και περιλαβάνει τη ρίζα και μέρος του κορμού του καρποφόρου δέντρου.
Η συγκόλληση του εμβολίου της επιθυμητής ποικιλίας με το υποκείμενο επιτυγχάνεται με τη δράση του κάμβιου που είναι μία λεπτή στρώση κυττάρων μεταξύ του εξωτερικού φλοιού και του εσωτερικού ξύλου του δέντρου που βοηθά στην επούλωση των πληγών με την παραγωγή νέου φλοιού και ξύλου.
Γιατί εμβολιάζουμε (μπολιάζουμε) τα καρποφόρα δέντρα;
Με τον εμβολιασμό των καρποφόρων δέντρων δημιουργούμε νέα δέντρα που έχουν τα επιθυμητά χαρακτηριστικά και ιδιότητες όπως η ανθεκτικότητα σε διάφορα προβληματικά εδάφη, η ανθεκτικότητα σε προσβολές από έντομα και ασθένειες, καθώς και η βελτίωση της παραγωγής τόσο σε ποσοτικό όσο και σε ποιοτικό επίπεδο. Επιπλέον, με τον εμβολιασμό των καρποφόρων δέντρων μπορούμε να αντικαταστήσουμε παλιές μη δημοφιλείς ποικιλίες δέντρων με ποικιλίες που έχουν μεγαλύτερη προτίμηση από τους καταναλωτές και να μπουν γρήγορα σε καρποφορία.
Η επιτυχία του εμβολιασμού εξαρτάται από αρκετούς παράγοντες όπως η επιλογή της κατάλληλης τεχνικής από τον εμβολιαστή, καθώς και την επιλογή του κατάλληλου χρόνου του εμβολιασμού, ώστε να υπάρχει κίνηση χυμών στο εσωτερικο του δέντρου και δυνατότητα ανασήκωσης του φλοιού του δέντρου κατά τον εμβολιασμό.
Τα εμβόλια πρέπει να προέρχονται από υγιή δέντρα που δεν έχουν προσβληθεί από έντομα και ασθένειες και να διαθέτουν καλά ανεπτυγμένους οφθαλμούς. Ο εμβολιασμός είναι μία πολύ χρήσιμη πρακτική, καθώς μας επιτρέπει να δημιουργήσουμε νέα δέντρα με ποικιλίες που παρουσιάζουν δυσκολίες στον πολλαπλασιασμό με την μέθοδο των μοσχευμάτων.
Τι εργαλεία χρειαζόμαστε για το μπόλιασμα;
Η διαδικασία του εμβολιασμού απαιτεί μεγάλη ακρίβεια για να έχουμε επιτυχία, για το λόγο αυτό χρειαζόμαστε τα κατάλληλα εργαλεία. Για το μπόλιασμα με ενοφθαλμισμό χρησιμοποιούμε εμβολιαστήρια (ειδικά μαχαίρια για εμβολιασμό) με καμπυλωτή μύτη, ενώ στο άλλο άκρο τους είναι μια μικρή μύτη που χρησιμοποιείται για την ανασήκωση του φλοιού. Για τον εμβολιασμό με εγκεντρισμό, χρειαζόμαστε εμβολιαστήρι με πολύ κοφτερή ευθεία λεπίδα, αρκετά ανθεκτική στο συνεχές ακόνισμα.
Στη συνέχεια, για το δέσιμο των εμβολίων, ανάλογα τον τύπο του εμβολιασμού, χρειαζόμαστε τη ράφια, το ειδικό χορτάρι δεσίματος, πλαστική ταινία που χρησιμοποιούν οι ηλεκτρολόγοι ή διάφανη πλαστική ταινία που αποσυντίθεται μετά από λίγες εβδομάδες, καθώς και πάστα (μαστίχα) εμβολιασμού για την κάλυψη και επούλωση των πληγών.
Ποιοι είναι οι κυριότεροι τρόποι εμβολιασμού;
Οι εμβολιασμοί των καρποφόρων δέντρων διαχωρίζονται κυρίως σε ενοφθαλμισμούς, όπου το εμβόλιο που χρησιμοποιείται είναι τμήμα φλοιού του καρποφόρου δέντρου που περιέχει ένα οφθαλμό, και σε εγκεντρισμούς, όπου το εμβόλιο είναι τμήμα βλαστού που περιέχει μερικούς οφθαλμούς. Παρακάτω, αναφέρουμε συνοπτικά τους κυριότερους τύπους εμβολιασμού και από τις δύο βασικές κατηγορίες εμβολιασμού.
α) Ενοφθαλμισμοί
- Ασπιδιωτός ενοφθαλμισμός με Τ
Στον ασπιδιωτό ενοφθαλισμό που είναι ο πιο διαδεδομένος εμβολιασμός των καρποφόρων δέντρων, αφαιρούμε τμήμα φλοιού από το υποκείμενο καρποφόρο δέντρο σε σχήμα όρθιου Τ ή ανεστραμμένου Τ χρησιμοποιώντας καλά ακονισμένο εμβολιαστήρι. Στη συνέχεια, από βλαστό της επιθυμητής ποικιλίας του καρποφόρου δέντρου, αφαιρούμε το εμβόλιο, το τμήμα φλοιού σε σχήμα ασπίδας που περιέχει ένα οφθαλμό. Ανοίγουμε με το εμβολιαστήρι την σχισμή που έχουμε κάνει στο υποκείμενο, βάζουμε μέσα το εμβόλιο και το δένουμε αρκετά σφικτά για να βρίσκεται σε καλή επαφή με το φλοιό και το εσωτερικό ξύλο του υποκειμένου. Το καλό δέσιμο βοηθά στην μεταφορά νερού και θρεπτικών ουσιών μεταξύ εμβολίου και υποκειμένου, ώστε να γίνει γρήγορα η επούλωση της πληγής στο σημείο εμβολιασμού.
- Ενοφθαλμισμός πλακίτης
Σε αυτόν τον τύπο εμβολιασμού, τον πλακίτη ενοφθαλμισμό, αφαιρούμε τμήμα φλοιού σε σχήμα ορθογωνιού από το σημείο εμβολιασμού από το υποκείμενο καρποφόρο δέντρο. Αντίστοιχα, αφαιρούμε ως εμβόλιο, ανάλογο ορθογώνιο τμήμα φλοιού που περιέχει περισσότερους από ένα οφθαλμούς από τον βλαστό της επιθυμητής ποικιλίας του καρποφόρου δέντρου. Εφαρομόζουμε προσεκτικά το εμβόλιο πάνω στο ανάλογο σημείο του υποκειμένου που αφαιρέθηκε το τμήμα φλοιού και στη συνέχεια το δένουμε αρκετά σφικτά για να έχουμε επιτυχία στον εμβολιασμό.
- Καθιστός ή επικαθήμενος Ενοφθαλμισμός (Chip Budding)
Στον εμβολιασμό chip budding ή καθιστό ενοφθαλμισμό που είναι αρκετά δημοφιλής τα τελευταία χρόνια, αφαιρούμε τμήμα φλοιού με λίγο εσωτερικό ξύλο από το υποκείμενο καρποφόρο δέντρο και κάνουμε μία μικρή εγκοπή στο κάτω μέρος του σημείου που αφαιρέσαμε το τμήμα φλοιού. Στη συνέχεια, αφαιρούμε για εμβόλιο ανάλογο τμήμα φλοιού με ξύλο που περιέχει ένα οφθαλμό από τον βλαστό της επιθυμητής ποικιλίας και το εφαρμόζουμε προσεκτικά πάνω στο υποκείμενο δέντρο και το δένουμε με ράφια ή με την ειδική διάφανη ταινία.
β) Εγκεντρισμοί
- Αγγλικός ή επιτραπέζιος εμβολιασμός
Στον αγγλικό ή επιτραπέζιο εμβολιασμό, παίρνουμε τμήμα βλαστού (εμβόλιο) από την επιθυμητή ποικιλία με μήκος 10-15 εκατοστών και πλάτος 6-12 χιλιοστών που περιέχει δύο οφθαλμούς για να το εμβολιάσουμε σε βλαστό του υποκειμένου με ακριβώς το ίδιο πάχος για να έχουμε καλή εφαρμογή υποκειμένου-εμβολίου.
Σε υποκείμενο και σε εμβόλιο κάνουμε τομή με την ίδια ακριβώς γωνία, αλλά σε αντίθετη κατεύθυνση και στη συνέχεια με το εμβολιαστήρι κάνουμε τομή στο 1/3 του μήκους της τομής του εμβολίου και αντίστοιχα από την αντίθετη πλευρά στην τομή του υποκείμενου. Κάνοντας τις σχισμές στις τομές εμβολίου και υποκειμενου δημιουργούνται δύο γλωσσίδια που όταν φέρουμε σε επαφή εμβόλιο και υποκείμενο για να τα ενώσουμε, τα γλωσσίδια μπαίνουν το ένα στη σχισμή του άλλου και πετυχαίνουμε καλή εφαρομογή. Στη συνέχεια, δένουμε καλά την ένωση εμβολιου-υποκειμένου με πλαστική ταινία ηλεκτρολόγου.
- Υποφλοιος εγκεντρισμός (Στεφανίτης)
Στον υπόφλοιο εγκεντρισμό που χρησιμοποιείται εκτεταμένα για την αλλαγή ποικιλίας σε ενήλικα καρποφόρα δέντρα, αρχικά κόβουμε τον κορμό του υποκειμένου στο επιθυμητό ύψος είτε πάνω είτε κάτω από το προηγούμενο σημείο εμβολιασμού του καρποφόρου δέντρου. Τα εμβόλια (λέγονται και σφήνες ή κεντράδια) από την επιθυμητή ποικιλία που χρησιμοποιούμε έχουν μήκος 10-15 εκατοστών, διαθέτουν κοιμώμενους οφθαλμούς και γι’ αυτό τα διατηρούμε στο ψυγείο. Πάνω στην οριζόντια τομή του υποκειμένου που δημιουργήθηκε, τοποθετούνται με κάθετες τομές τα εμβόλια μεταξύ του φλοιού και του ξύλου του υποκειμένου. Ο αριθμός των εμβολίων που τοποθετούνται στον κορμό εξαρτάται από τη διάμετρο του κορμού του υποκειμένου. Δένουμε τα εμβόλια με ειδικό σπάγγο γύρω από τον κορμό και στη συνέχεια καλύπτουμε τον σπάγγο με πλαστική ταινία ηλεκτρολόγου.
Κι ένα μυστικό για το μπόλιασμα
Πριν προχωρήσουμε σε εμβολιασμό, είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ποια υποκείμενα καρποφόρων δέντρων είναι συμβατά και με ποια είδη. Όταν το εμβόλιο της επιθυμητής ποικιλίας προέρχεται από διαφορετικό είδος καρποφόρου δέντρου δεν πετυχαίνει ο εμβολιασμός, καθώς έχουμε ασυμφωνία μεταξύ εμβολίου και υποκειμένου. Αυτή η ασυμφωνία εκδηλώνεται συνήθως με την ξήρανση ή μειωμένη ανάπτυξη του εμβολίου ή με την εμφάνιση διόγκωσης ή υπερπλασίας στο σημείο του εμβολιασμού.
